رژیم لاغری

رژیم لاغری یک دغدغه مهم برای افراد جامعه می باشد. از همین رو روش های زیادی برای رژیم گرفتن موجود هست یکی از اینها رژیم سخت گیرانه کانادایی یا کتوژنیک است . ولی همه اینها برای همه قابل انجام نمی باشد کسانی که رژیم کانادایی را انجام می دهند فقط یک دوره کوتاه مدت برای کاهش وزن استفاده کنند . ولی کتوژنیک پروتیین محور می باشد برای همین برای کسانی که به غذاهای کربوهیدرات علاقه دارند شاید گفت انجام این رژیم بسیار سخت باشد . برای تاثیر خوب و عالی بسته به نوع بدن باید نوع رژیم را انتخاب کرد و به همراه رژیم ، ورزش نیز باشد .

وزن کم کردن کار آسانی نیست؛ این کار به صرف زمان، سخت‌کوشی و صبر طولانی نیاز دارد. برای کاهش وزن لازم است با تمام هله‌هوله‌ها و مواد غذایی کم ارزش و ناسالم خداحافظی کنید و مواد غذایی سالم و مغذی را در رژیم غذایی خود بگنجانید. بنابراین اگر به دنبال کاهش وزن هستید حتما از اهمیت غذاهای مغذی در رژیم روزانه آگاه هستید. در لیست غذاهای سالم، آجیل‌ها ابرغذا یا سوپرفودهایی محسوب می‌شوند که حاوی آنتی اکسیدان هستند و به سلامتی بدن کمک می‌کنند. آجیل سرشار از فیبر، پروتئین، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی است و در کاهش وزن و سوزاندن چربی شکم موثر است. البته که این دانه‌های مغزی حاوی کالری قابل توجه هستند اما در این مقاله قصد داریم تا ادعای تاثیر مثبت مصرف آجیل برای لاغری را با ادله پزشکی بررسی کنیم.

توهم یا واقعیت؟ آیا مصرف آجیل برای رژيم لاغری مفید است؟

اگر تا حالا این خوراکی‌های لذت‌بخش را به رژیم غذایی خود اضافه نکرده بودید و یا از تاثیر مصرف آجیل بر کاهش وزن آگاه نبودید امروز قصد داریم تا در مطلب پیش‌رو به بررسی تاثیر مصرف آجیل و مغزها بر لاغری را بپردازیم. آجیل مواد غذایی سالمی است که برای سلامتی بدن از جمله جلوگیری از بیماری‌های قلبی و دیابت مفید است. اگر چه چربی و کالری بالای آجیل باعث شده خیلی از افراد از ترس چاق شدن از خوردن آن اجتناب کنند. در این مطلب همچنین تصمیم داریم در مورد تاثیر مصرف آجیل‌ها در کاهش وزن نکاتی را بیان کنیم تا به روشی سالم لاغر شوید.

مصرف آجیل برای رژیم لاغری : سرشار از چربی مفید برای قلب و عروق

آجیل سرشار از مواد مغذی است و قرار دادن آنها در رژیم غذایی می‌تواند فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد. از آنجایی که آجیل سرشار از چربی است خیلی از رژیم‌ها مصرف آنها را برای کاهش وزن توصیه نمی‌کنند. آجیل دارای چربی‌های مفید برای قلب، فیبر بالا و مواد شیمیایی گیاهی زیادی است که این ماده‌ی غذایی را مفید و پرخاصیت می‌کند. تنها نکته‌ی مهم در قرار دادن آجیل‌ها در رژیم لاغری، کنترل میزان مصرف آنها است.

آجیل‌ها و مغزها دارای مواد مغذی زیادی هستند که همراه با پروتئین، فیبر، چربی‌های اشباع‌نشده، ویتامین E، اسید فولیک، منیزیم، مس و آنتی‌اکسیدان‌ها تکمیل می‌شوند. اگرچه این مواد غذایی سرشار از چربی هستند اما این چربی‌ها از نوع غیراشباع و مفید برای قلب هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی حاوی آجیل باعث کاهش خطر بیماری‌های قلبی و دیابت نوع 2 می‌شود. بنابراین می‌توان تاکید کرد که مصرف آجیل برای لاغری در صورت مصرف مستمر و منظم، سبب تامین احتیاجات بدن شده و به کنترل وزن کمک می‌کند

کالری و چربی بالای آجیل‌ها و مغزها – آیا مصرف چهار مغز واقعا به لاغری کمک می‌کند؟

آجیل دارای کالای بالایی است. این مساله بدین خاطر است که بخش وسیعی از آجیل را چربی‌ها تشکیل می‌دهند که منبعی غنی از انرژی هستند. یک گرم چربی دارای 9 کالری انرژی است، درحالی که یک گرم کربوهیدرات یا پروتئین تنها 4 کالری انرژی دارد. چربی موجود در آجیل معمولا از نوع چربی‌های اشباع‌نشده است که برای محافظت از بدندر برابر بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی مفید است. کالری و چربی موجود در 28 گرم آجیل‌های پرمصرف به صورت زیر است:

• گردو: 183 کالری انرژی و 18 گرم چربی
• بادام‌ها: 161کالری انرژی و 14 گرم چربی
• پسته: 156 کالری انرژی و 12 گرم چربی
• بادام هندی: 155 کالری انرژی و 12 گرم چربی

خرید گردو درجه یک   خرید بادام درختی   پسته فندقی  بادام هندی

همانطور که می‌بینید از آنجایی که مقدار چربی و کالری این آجیل‌ها زیاد است خیلی از افراد آجیل را گزینه‌ی مناسبی برای رژیم لاغری خود نمی‌دانند اما حقیقت آجیل‌ها چیز دیگری است! مصرف آجیل برای لاغری مفید است🙂

مصرف آجیل و تاثیرگذاری بر تنظیم وزن بدن

اگر چه آجیل و مغزها سرشار از چربی و انرژی هستند اما خوردن آجیل ارتباطی با افزایش وزن ندارد. در واقع، بر اساس تحقیقات گسترده‌ای که انجام شده، مصرف بیشتر آجیل‌ها نه تنها باعث چاقی نمی‌شود بلکه بر کاهش وزن نیز موثر است. آجیل به عنوان بخشی از رژیم غذایی لاغری به کاهش وزن و از دست دادن چربی‌های ناحیه‌ی شکم کمک می‌کند. کاهش چربی در ناحیه‌ی شکم به معنای خطر کمتر بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و دیابت است. بنابراین، با خیال راحت می‌توانید آجیل را به عنوان رژیم غذایی سالم در نظر بگیرید. اما آجیل‌ها چطور به کاهش وزن کمک می‌کنند؟

چربی آجیل‌ها به طور کامل جذب بدن نمی‌شوند!

ساختار و فیبر بالای آجیل‌ها به این معنی است که تا زمانی که کاملا خرد یا جویده نشوند بخش زیادی از آنها هضم نشده از روده عبور می‌کند. در نتیجه بخشی از مواد مغذی آن مانند چربی‌ها جذب نشده و با مدفوع دفع می‌شوند. به این ترتیب آجیل برای کاهش وزن می‌تواند موثر باشد. در واقع، مطالعات نشان داده‌اند که بعد از خوردن آجیل، میزان چربی از دست رفته‌ی بدن از طریق مدفوع 5 تا 20 درصد بیشتر می‌شود. این نشان می‌دهد بخش مشخصی از چربی آجیل توسط بدن جذب نمی‌شود.

نکته‌ی جالب در مورد آجیل این است که نحوه‌ی فرآوری آنها می‌تواند تاثیر زیادی بر جذب مواد مغذی مانند چربی داشته باشد. برای مثال، طبق مطالعات میزان چربی دفع شده از مدفوع برای بادام زمینی کامل 17.8%، کره‌ی بادام زمینی 7% و روغن بادام زمینی 4.5% بوده است. تفت دادن آجیل‌ها هم می‌تواند باعث افزایش جذب مواد مغذی آنها شود. بنابراین وقتی آجیل را کامل بخورید، جذب چربی و کالری آنها به حداقل میزان ممکن می‌رسد.

مصرف آجیل سبب احساس سیری شده و جلوی پرخوری را می‌گیرد

افزودن آجیل به رژیم غذایی با گرسنگی کمتر و احساس سیری بیشتر مرتبط است. این مساله به خاطر پروتئین، چربی و فیبر موجود در آجیل است. برای مثال، نشان داده شده است که خوردن بادام به عنوان میان‌وعده باعث رفع گرسنگی و کاهش میل به خوردن می‌شود. به نظر می‌رسد تاثیر آجیل به عنوان سرکوب‌کننده‌ی اشتها و بر کاهش وزن احتمالا به دلیل افزایش تولید هورمون‌های پپتید و یا کوله‌سیستوکینین (هورمون پپتیدی معدی-روده‌ای) است که هر دوی اینها اشتها را تنظیم می‌کنند.

بعلاوه هپروتئین و میزان چربی‌های اشباع‌نشده‌ی بالای آجیل می‌تواند مسئول این اثر باشد. طبق تحقیقات، 54 تا 104 درصد کالری اضافی که از خوردن آجیل در رژیم غذایی تامین می‌شود با کاهش طبیعی مصرف سایر مواد غذایی کم می‌شود. به عبارت دیگر، مصرف آجیل به عنوان یک میان‌وعده باعث افزایش احساس سیری می‌شود که به نوبه‌ی خود با کمتر خوردن غذاهای دیگر همراه خواهد بود.

مصرف آجیل برای لاغری: افزایش حجم انرژی‌سوزی بدن در زمان استراحت

برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که خوردن آجیل می‌تواند باعث افزایش حجم انرژی‌سوزی بدن در زمان استراحت شود. به طور کلی طبق تحقیقات انجام شده پس از مصرف یک رژیم غنی از آجیل، انرژی مصرفی ما از منابع چربی بدن تامین می‌شود. این بدان معناست که چربی بیشتری می‌سوزانیم و آنها را کمتر در بدن خود ذخیره می‌کنیم. مصرف آجیل در افراد چاق یا دارای اضافه وزن می‌تواند چربی‌سوزی را بالا ببرد.

تاثیر مصرف آجیل بر کاهش وزن: مفیدترین آجیل‌ها برای لاغری کدامند؟

1. مصرف آجیل برای لاغری: تاثیر مصرف بادام برای لاغری

بادام به خاطر داشتن محتوای غنی از پروتئین، آنتی‌اکسیدان و چربی‌های مفید برای سلامت قلب، یکی از ابرغذاها محصوب می‌شود. چربی‌های اشباع‌نشده‌ی موجود در بادام از پرخوری جلوگیری کرده و فیبرغذایی آن علیرغم خوردن تعداد کمی بادام، به احساس سیری کمک می‌کند. در واقع، بادام منبع خوبی از آمینواسیدی به نام ال-آرژینین است که به شما در چربی‌سوزی کمک می‌کند. خوردن روزانه‌ی 3 تا 5 عدد بادام با کاهش وزن بیشتر و متابولیسم بالاتر چربی‌ها همراه خواهد بود. فیبر و پروتئین این آجیل نیز شما را برای زمان طولانی‌تری سیر نگه داشته و سلامت دستگاه گوارش را تحت کنترل قرار می‌دهد.

خرید انواع پسته ایرانی

2. مصرف آجیل برای لاغری: تاثیر مصرف گردو برای لاغری

گردو سرشار از چربی‌های اشباع‌نشده‌ی سالم برای قلب است که این آجیل را برای کاهش وزن مناسب می‌سازد. مصرف یک مشت گردو به صورت روزانه می‌تواند به تحریک از دست دادن چربی و افزایش وزن سالم بدن کمک کند. گردو همچنین به دلیل قدرت شگفت‌انگیزی که بر کنترل اشتها دارد، شناخته می‌شود. این اثر به خاطر وجود اسیدهای چرب امگا 3، استرول‌های گیاهی و ویتامین‌هایی است که به سرکوب گرسنگی کمک کرده و بر کاهش وزن تاثیر می‌گذارند.

3. مصرف آجیل برای لاغری: تاثیر مصرف پسته در رژیم غذایی

پسته دارای مقدار کمی پروتئین است. این پروتئین به شما کمک می‌کند تا مدت زمان طولانی‌تری احساس سیری کنید و از این طریق مانع خوردن مواد غذایی بی‌ارزش می‌شود. علاوه بر این، پروتئین موجود در پسته به ساختن بافت‌های عضلانی جدید کمک می‌کند. پسته بعلاوه دارای چربی‌های اشباع‌نشده است که طبق مطالعات بر کاهش وزن موثر است. در واقع ساختار شیمیایی آجیل و مغزها و تاثیرات ثانویه آنها در عدم ایجاد گرسنگی یکی از دلایلی است مصرف آجیل برای لاغری را به یک توصیه واقعی پزشکی تبدیل می‌کند.

4. مصرف آجیل برای لاغری: تاثیر مصرف بادام هندی در رژیم غذایی

منیزیم موجود در بادام هندی برای تنظیم متابولیسم چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها ضروری است که در نتیجه به کاهش وزن نیز کمک می‌کند. بادام هندی بعلاوه منبع خوبی از پروتئین است که در کاهش وزن نقشی اساسی دارد.

اگر تا حالا نگران برهم خوردن رژیم غذایی لاغری خود بودید و آجیل را دشمن خود در این مسیر می‌دانستید با خواندن این متن حتما نظرتان عوض شده است. آجیل به عنوان یک میان وعده‌ی سالم تاثیری بر افزایش وزن ندارد و حتی می‌تواند باعث لاغری هم بشود. به این ترتیب، اگر چه آجیل‌ها کالری بالایی دارند اما مصرف آجیل برای لاغری به دلایلی که گفته شد برای شما مفید است. از همه‌ی آجیل‌ها یک مخلوط درست کنید و هر روز یک مشت از آن را بخورید. فراموش نکنید که برای کاهش وزن موثرتر، لازم است آجیل را با یک رژیم غذایی سالم و فعالیت‌های بدنی موثر تکمیل کنید. البته برای سالم‌تر بودن انتخاب خود آجیل‌های ساده و بدون نمک را انتخاب کنید .
البته در فروشگاه توکل آجیل های بو داده بی نمک را انتخاب کنید که نمک بسیار بسیار کمی دارد.

همچین می توانید درباره نگهداری آجیل بخوانید

دمنوش مخلوط قهوه سبز مهرگیاه       دمنوش تناسب مهرگیاه

بادام زمینی

بادام‌زمینی یا پسته‌شامی (همچنین بادام‌کوهی یا پسته زمینی)، نام بوته و میوه‌ای با نام علمی Arachis hypogaea است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی است و از آنجا به نقاط گوناگون دنیا برده شده‌است. بوتهٔ آن که بوته‌ای یک‌ساله است ۳۰ تا۵۰ سانتیمتر ارتفاع دارد. بادام زمینی بومیِ برزیل. آب و هوای گرم برای کِشت این گیاه مناسب است. بادام زمینی دارای ساقه‌ای راست است. برگ‌های آن مرکب از دو زوج برگچه است و گل‌های آن دو نوع متفاوت به رنگ زرد که پس از تلقیح، دمِ گل خم می‌شود و به سطح خاک می‌رسد و سپس کم‌کم در خاک فرورفته، میوه در داخل خاک پدید می‌آید.

ارزش غذایی

بادام زمینی منبعی است غنی از پروتئین، ولی از آنجا که دارای بعضی انواع آمینو اسیدهای ضروری مانند لیزین، سیستین و متیونین نیست توصیه می‌شود به همراه مواد غذایی مکمّل استفاده شود مثل بدنسازان یا ورزشکارانِ دیگر.

هر ۱۰۰ گرم بادام زمینی دارای موارد زیر است:

• ۵۶۷ کالری
• ۴۹ گرم چربی
• ۷۰۵ میلی‌گرم پتاسیم
• ۱۶ گرم کربوهیدرات
• ۲۶ گرم پروتئین

شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که مثل عید نوروز و چهارشنبه‌سوری از تاریخ و پیشینه‌ی قدیم ایران به یادگار مانده. این شب از تمام شب‌های سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند.

شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد. زمان شب یلدا به تاریخ میلادی برابر با شب ۲۱ دسامبر است که البته در سال‌های کبیسه به ۲۰ دسامبر تغییر می‌کند. برای مثال تاریخ شب یلدا از سال ۹۶ تا ۹۸ معادل ۲۱ دسامبر بود ولی در سال ۹۹ که کبیسه است این شب معادل ۲۰ دسامبر ۲۰۲۰ خواهد بود.

شب چله به عنوان بلندترین شب سال، برای ما ایرانی‌ها پر از خاطره است؛ از زمان کودکی که انشای شب یلدا می‌نوشتیم تا جمع شدن فامیل، انداختن سفره شب یلدا، تزیین انار شب یلدا و گوش دادن به شعر و قصه زیر کرسی.

ریشه‌شناسی واژه یلدا و چله

یلدا یعنی چه؟

یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی، دانشمند همه فن حریف و تقویم‌شناس، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند؛ و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. کتاب آثار الباقیه نوشته اوست. کتاب به عربی نوشته شده و در حال حاضر، چند ترجمه فارسی از آن منتشر می‌شود. ابوریحان در این کتاب گاه‌شماری و تقویم اقوام مختلف را بررسی کرده است. اگر علاقمند باشید می‌توانید مراسمات و جشن‌های اقوام باستان را در این کتاب مطالعه کنید.

دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ اینطور بر‌می‌آید که، مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

شب چله یعنی چه؟

شب چله در حقیقت همان شب یلدا ست. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند.

ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آنها دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی‌ماه. چله‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روزِ بعد را چله کوچک می‌نامیدند.

چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می‌گویند؛ که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

تاریخچه شب یلدا

تاریخچه شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌می‌گردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. آنها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می‌کنند. این ظروف دارای نقوش حیوانیِ ماه‌های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوشِ در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب‌اند. اما باستان‌شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد.

با همه‌ی اینها آنچه به عنوان شب یلدا رسمیت یافته، به حدود ۵۰۰ سال، قبل از میلاد برمی‌گردد. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است. تقویمی که برگرفته از گاه‌شماری بابلی‌ها و مصری‌ها ست.

دلایل برپایی جشن شب یلدا

باور‌های کهن ایرانی بر اساس اسطوره‌ها و شناخت رویداد‌های کیهانی شکل گرفته است. روایت‌های مختلفی از علت برگزاری جشن شب یلدا وجود دارد.

روایت اول: پیروزی روشنایی و نور بر ظلمت و تاریکی

در روزگاران باستان، زندگی‌ مردم بر پایه کشاورزی و دامپروری بود؛ و تاثیرات آب و هوا برایشان بسیار مهم محسوب می‌شد. مردم با مشاهده و تجربه، تغییرات مداوم شب و روز و فصل‌ها را درک کرده بودند. بشرِ همیشه کنجکاو هم پس از کشف چگونگیِ وقوع یک رویداد، به دنبال فلسفه و چرایی آنها می‌گردد.

آنها تاثیر نور و تاریکی؛ و گرما و سرما را بر زندگی‌شان می‌دیدند. از تاثیراتی که می‌گرفتند؛ به این نتیجه رسیده بودند که، نور، روز و خورشید، نماد آفریدگار و نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانه‌های اهریمن و پلیدی.

آنها از این مشاهدات، به این باور رسیده بودند که، شب و روز، و روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روز‌های بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی، و روز‌های کوتاه‌تر نشانه‌ غلبه تاریکی بود.

به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز، که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.

روایت دوم: شب تولد مهر و میترا (خورشید) و آغاز خلقت

آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. میترا از ایزدان هند و ایرانی است. او از یک طرف نماینده عشق و محبت است؛ و از طرفی واسطه‌ی بستن پیمان‌هاست. او عهد نگهداشتن و راستگویی را نمایندگی می‌کند. مهر همچنین داورِ میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد‌شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه‌ است. برخی ادعا می‌کنند، پیشینه حلقه ازدواج به همین اسطوره می‌رسد. خورشید هم نماد ظاهری میترا ست.

مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستد. اینگونه که در شبی دراز و سرد، ایزد مهر در یک غار گود و کم ارتفاع ظهور می‌کند و خورشید را به ارمغان می‌آورد.

در روایتی دیگر، در این شب میترا به جهان بازمی‌گردد. او ساعات روز را طولانی می‌کند؛ در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود.

بعضی بررسی‌ها هم به این نتیجه رسیده‌اند که، در شب یلدا پیامبری متولد می‌شود. این تولد در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که برابر با سال ۱۹۶ میلادی ست اتفاق می‌افتد. پیامبری شب هنگام در دریا زاده می‌شود؛ که او را دو دلفین از آب بیرون می‌آورند. در آیین مهر آب اهمیت ویژه‌ای داشته است.

در مورد نام ماه‌های آذر و دی اینطور می‌گویند که:
آذر (عنصرِ آتش)، ایزد یا فرشته مینویی را نمایندگی می‌کند. این ایزد در سنت زرتشتی و مهرپرستی مقدس و مهم محسوب می‌شده. آتشِ مقدس در آتشکده‌ها، جلوه همین ایزد است. در مقابل، دی‌ که آغاز زمستان است؛ پلید و اهریمنی محسوب می‌شده. دی در اصل همان دیو است که نام آن بر سردترین ماه زمستان گذاشته شده. بنابراین آذر نماد اهورامزدا و دی نماد اهریمن است. تقابل میان آتش، نور و تقدس با تاریکی و سرما و پلیدی.

برخی هم بر این باورند که نام ماه دی از آیین میترایی آمده است و به معنای دادار و خداوند است. چرا که با شروع دی میترا بر اهریمن غلبه می‌کند.

در نگاه اول اینطور به نظر می‌رسد که، شب زایش مهر، باید در ماه مهر باشد؛ یا در آفتابی‌ترین روز‌های سال! درست است که در آغاز سردترین روز‌های سال قرار داریم؛ اما منطق پشت این اسطوره آن را باورپذیر می‌کند؛ همان طولانی‌تر شدن روزها و کوتاه شدن شب‌ها نشان از تولد دوباره خورشید دارد.

آداب و رسوم مهرپرستی، پس از رایج شدن دین زرتشتی از بین نرفت؛ بلکه جزئی از مراسم آنها شد. زرتشت، خدای بزرگ را اهورا مزدا نامید و ایزدان را به دو دسته اهورایی و دیوانی تقسیم کرد. یکی از این ایزدانِ اهورایی، مهر (خورشید) بود. مهر از ایزدانِ نیک است و بخشی از اوستا به نام او (مهر یشت) ست. در مهر یشت آمده است:
«مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی می‌نگرد تا او دروغی نگوید.»

بررسی شب یلدا در کتاب‌های تاریخی

ابوریحان بیرونی دانشمند قرن چهارم هجری شمسی در آثار الباقیه در مورد شب یلدا می‌گوید:
«و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب شَتوی (زمستانی) است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نَشو و نما آغاز می‌کنند و پری‌ها (دیوها) به ذَبول و فنا روی می‌آورند.»

این جشن را، یعنی روز اول دی‌ماه را، نود روز نیز می‌گویند؛ چون میان آن تا نوروز درست نود روز فاصله است. دی‌ماه و آن را خور ماه نیز می‌گویند. نخستین روز آن خرم روز (خُره روز) است و این روز و این ماه هر دو به نام خدای بزرگ است.

بنابر شواهد انتخاب این تاریخ کنونی به عنوان میلاد مسیح در قرن‌های بعد‌تر اتفاق افتاده؛ و طبق نقل ابوریحان بیرونی منظور از میلاد و یلدا به تولد خورشید است.

همچنین ابوریحان بیرونی در کتاب قانون مسعودی ذکر کرده است:
«اولین روز از دی‌ماه را خرم روز یا خُره روز می‌نامند. خور روز یعنی روز خورشید؛ روز تولد خورشید که شکست ناپذیر است. این روز منتسب به اهورامزدا است و یکی از روزهای چهارگانه جشن‌های دیگان (هم نام شدن روز و ماه) است.»

بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تقویم کهن سیستانی، از آغاز زمستان شروع می‌شده. جالب این که ماه آغازین آن کریست نام داشته که شباهت زیادی با Christ که در انگلیسی به معنای مسیح است دارد.

محمدحسین خلف تبریزی مولف واژه‌نامه برهان قاطع است. این واژه‌نامه در سال ۱۰۳۰ هجری شمسی نوشته شده و یلدا را اینطور معنی کرده: «یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدْی و آخر قوس باشد؛ و آن درازترین شب‌ها ست در تمام سال؛ و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند؛ و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می‌باشد؛ و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.»

اما این رسم بنابر مدارک رومی، در ایران باستان چنین برگزار می‌شده که پیران و پاکان به تپه‌ای رفته، با لباسی نو و مراسمی ویژه از آسمان می‌خواستند که آن رهبر بزرگ را برای رستگاری آدمیان بفرستد؛ و باور داشتند که نشانه‌های زایش آن ناجی، ستاره‌ای است که بالای کوهی به نام کوه فیروزی که دارای درخت بسیار زیبایی بوده است (سرو یا کاج) پدیدار خواهد شد و موبد بزرگ برای همین نیایش می‌خوانده که قسمتی از آن در “بهمن یشت” مانده است:
«آن شب که سرورم ظهور کند، نشانه‌ای از ملک آید، ستاره‌ای از آسمان ببارد، همان‌گونه که رهبرم از راه برسد و ستاره‌اش نشان نماید.»

شب چله (یلدا) از نظر علم نجوم

از آغاز تابستان، هر ‌روز خورشید از جای دیروزش کمی نزدیک‌تر به جنوب طلوع می‌کند. به همین ترتیب موقع غروب هم از جای قبلش، کمی نزدیک‌تر به جنوب غروب می‌کند. این اتفاق، باعث می‌شود که خورشید هر روز از مرکز آسمان به سمت جنوب متمایل‌تر شود و طلوع و غروب زودتر اتفاق بیفتد. نتیجه آن کوتاه شده طول روز و افزایش زمان تاریکی است. در روز یکم دی، خورشید در زمان طلوع به پایین‌ترین حد جنوبیش، یعنی ۲۳.۵ درجه شرقی می‌رسد. این موقعیت زمین را انقلاب زمستانی می‌نامند. از این روز به بعد، مسیر جابه‌جایی‌های طلوع خورشید، معکوس می‌شود. یعنی نقاط طلوع و غروب از سمت جنوب دورتر می‌شوند و به شمال نزدیک‌تر. به همین ترتیب روز‌ها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. این رویداد در یکم تیر از نو تکرار می‌شود.

آداب و رسوم شب یلدا چیست؟

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییر چندانی نکرده است.

آتش

قدیم دور کرسی می‌نشستند؛ قبل‌تر از آن دور آتش جمع می‌شدند؛ و الان بخاری‌ها مجلس را گرم ‌می‌کنند. آتش در گذشته نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاسداشتش انجام می‌شده است. البته برخی هم عقیده دارند که آتش را برای برطرف کردن نحسی اهریمن و تاریکی روشن می‌کردند. وظیفه این آتش از بین بردن و فراری دادن تاریکی و نیروهای اهریمنی بوده است.

مثل‌گویی یا قصه‌خوانی در شب یلدا

مثل‌گویی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده‌. به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند.

مثل قصه‌های کوچک و داستان‌های غیر واقعی اند. بیشتر قهرمان‌های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و یا نوشته می‌شوند.

در هر نقطه‌ای از کشور قصه‌های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی‌ها قصه حسین کرد شبستری می‌خوانند و خراسانی‌ها بیشتر از داستان‌های شاهنامه داستان سرایی می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا

معمولا در شب‌های یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی می‌زند. به این ترتیب که مخاطب فال نیت کرده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را می‌گوید: ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…

بعد لای دیوان را باز می‌کند. غزل بالای سمت راست، جواب تفال است. اگر وسط غزل باشد، فال از ابتدای غزل که در صفحه پشت است، خوانده می‌شود. سه بیت از غزل بعدی نیز شاهد فال خواهد بود. بعد از خواندن غزل، فال را تفسیر می‌کند. اگر محتوای شعر مثبت باشد فال را خوب و اگر نباشد آن را بد می‌دانند. از آنجا که عمده غزلیات حافظ دارای محتوایی عرفانی، عاشقانه و امیدوارکننده است؛ فال‌ها معمولا روحیه بخشند.

شاهنامه خوانی

جزء جدایی‌ناپذیر دیگر شب یلدا، شاهنامه‌خوانی ست. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده. جذابیت شاهنامه‌خوانی به شیوه نقالی چند برابر می‌شود. متاسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست. باید خیلی خوش شانس باشید که در خانواده‌تان چنین فردی داشته باشید.

گرفته شده از دیجی مگ